ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ: ΜΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΑΡΑ! ΠΟΥ ΣΗΜΕΡΑ…


«Ο Μάιος μας έφτασε, εμπρός, βήμα ταχύ, να τον προϋπαντήσουμε, παιδιά, στην εξοχή!» Μ’ αυτό το ποιηματάκι υποδεχόμασταν όλοι το Μάιο σαν είμαστε παιδιά. Οι περισσότερες από αυτές τις χαρές έχουν χαθεί σήμερα, αφού το παγκοσμιοποιητικό σύστημα θέλει το σύγχρονο άνθρωπο (δήθεν) «ορθολογιστή», δηλαδή απαθή, (μικρο)υπολογιστή, κατηφή και… άχαρο. Όμως, στο παρόν αφιέρωμα, θα ασχοληθούμε περισσότερο με την αρχαία, αλλά και την πιο εσωτερική έννοια της Πρωτομαγιάς και του Μαΐου γενικότερα και θα αφήσουμε τη μεθύστερη λαογραφική / εθιμική όψη του για μια επόμενη στιγμή.
Γνωστός στους διάφορους πολιτισμούς με διαφορετικά ονόματα, ο Μάιος, σύμφωνα με την ευρέως επικρατούσα αντίληψη, πήρε το όνομά του από τη Ρωμαϊκή Θεά Maja (Μάγια), δηλαδή τη Ρωμαϊκή Μαία, τη μητέρα του Ερμή και το σύμβολο της γέννησης και της ανατροφής των παιδιών. Η Μάγια ήταν για τους Ρωμαίους η Αγαθή Θεά, προς τιμήν της οποίας τελούσαν χαρούμενες γονιμικές εορτές, για την ευφορία των καρπών, αλλά και των ανθρώπων. Γι’ αυτό και η Γιορτή της Μητέρας ορίστηκε να γίνεται στις μέρες μας εντός του Μαΐου. Η σχέση, όμως, αυτή του Μαΐου με τον Ερμή, μέσω της μητέρας του, «φωτογραφίζει» και τη σχέση που έχει ο μήνας αυτός με την Εσωτερικότητα (Ερμητισμός), που στα μάτια του κοινού θνητού, του μη μυημένου, εμφανίζεται ως Μαγεία / μάγια. Γι’ αυτό και ο μήνας Μάης είναι ο μήνας  που τα μάγια «πιάνουν», σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη.
Οι Αρχαίοι Έλληνες, βέβαια, είχαν έναν τελείως άλλο τρόπο διαίρεσης του χρόνου και ο Μάιος συνέπιπτε με το μισό μήνα Μουνιχιώνα (προς τιμήν της Μουνιχίας Αρτέμιδος, άρα ένας σεληνιακός λατρευτικά μήνας, εσωτερικός και μυστηριακός) αλλά και με το μισό μήνα Θαργηλιώνα (ένα θερμό μήνα, ηλιακό, το μήνα που ο ήλιος αρχίζει να καίει και να θερμαίνει τη γη). Τιμώμενοι Θεοί κυρίως ο Απόλλων και η Άρτεμις, που το μήνα αυτό έχουν το γενέθλιόν τους, σύμφωνα με τους Αρχαίους Έλληνες.
Στην πορεία του χρόνου, όμως, η φυσιογνωμία του Μαΐου στη λαϊκή αντίληψη, η οποία επηρεάστηκε και μεταλλάχθηκε από τον Χριστιανισμό και τις μονοθεϊστικές αντιλήψεις, κατέστη δίσημη. Έτσι, στο Μάη συνυπάρχει το καλό και το κακό, ειδωμένα αμφότερα υπό στενά δεισιδαιμονικά όρια (μάγια, γητειές κ.λ.π.), όπως είπαμε, κι αυτό στη θέση της αρχαίας αντίληψης ότι εντός του Μαΐου συνυπάρχουν τόσο η αναγέννηση, όσο και ο θάνατος. Όλες αυτές οι ιδιότητες, οι οποίες αποδόθηκαν και αποδίδονται διαχρονικά στο συγκεκριμένο μήνα, συμπυκνώνονται ημερολογιακά και συμβολιστικά στην πρώτη του μέρα, την Πρωτομαγιά, πρωτίστως με τον μηδέποτε απωλεσθέντα εθιμικό εορτασμό της ως της τελικής νίκης του καλοκαιριού κατά του χειμώνα και της κατίσχυσης της ζωής επί του θανάτου.
Μιλάμε, όμως, και για ημερολογιακή αξία της Πρωτομαγιάς, καθώς η σημασία της συγκεκριμένης ημέρας, για τους αρχαίους λαούς (που οι γιορτές τους ήταν φυσικές και όχι τεχνητές), οφειλόταν (και οφείλεται, βεβαίως, αφού η Μητέρα Φύση είναι εκείνη που ορίζει τις κορυφώσεις του κύκλου της και ουδείς άλλος)  στο γεγονός πως ημερολογιακά (για το βόρειο ημισφαίριο) η πρώτη ημέρα του Μαΐου βρίσκεται ανάμεσα στην Εαρινή Ισημερία και το Θερινό Ηλιοστάσιο, δηλαδή τοποθετείται στη μέση της άνοιξης. Είναι η κορύφωσή της, όπου όλα έχουν πια ανοίξει και ο έρως είναι παντοδύναμος, κυρίαρχος και έτοιμος για τη γονιμοποίηση των πάντων. Είναι, λοιπόν, πρωτίστως μια γονιμική εορτή η Πρωτομαγιά, γι’ αυτό είναι και «μαγική» κατά μία έννοια.
Και επειδή οι αρχαίοι συμβολισμοί μπορεί να κυνηγήθηκαν, αλλά ουδέποτε εξαλείφθηκαν, όπως είπαμε, ας ρίξουμε μια ματιά και στους παλαιότερους χρόνους της Γηραιάς Ηπείρου και στους εορτασμούς που γίνονταν κατά την περίοδο του Μαΐου και ειδικά της Πρωτομαγιάς.
Οι εορτασμοί της Πρωτομαγιάς στην προχριστιανική Ευρώπη ήταν και είναι –αφού τελούνται ορισμένως έως σήμερα- κυρίως δύο: το κελτικό Μπελτέιν και η βορειοκεντροευρωπαϊκή εορτή της Βαλπουργείας νύχτας, δηλαδή οι ακόμα τότε αγαθοί και αθώοι πρόδρομοι της λεγομένης «ιλλουμινατιστικής» Πρωτομαγιάς. Οι όμορφες και χαρούμενες αυτές γιορτές της άνοιξης, ούτως ή άλλως, υπέστησαν την πρώτη τους μετάλλαξη με την εισβολή και δια της βίας επιβολή του Βιβλικού Μονοθεϊσμού και απέκτησαν εν πρώτοις «χριστιανικό» χαρακτήρα. Έτσι, ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς έχασε το αρχικό του φυσιολατρικό / θρησκευτικό νόημα. Σήμερα, σε πολλές περιοχές της Ευρώπης, όπως είπαμε, επιβιώνουν έθιμα της αρχαίας εποχής, όπως ο χορός γύρω από το περίφημο γαϊτανάκι, το οποίο, εδώ στην Ελλάδα, ήταν, μέχρι πριν λίγες μόλις δεκαετίες, μια συνηθισμένη διασκέδαση για τους Καρναβαλιστές της Αποκριάς όμως και όχι για τους εορτάζοντες κατά την Πρωτομαγιά. Πάντως –και επειδή το θέμα μας εδώ είναι η Πρωτομαγιά- στην Ευρώπη, στο παρόν, πολλές ομάδες προσκείμενες στην αρχαία τους θρησκεία προσπαθούν, σε κάθε χώρα, να αναβιώσουν ανάλογα αρχαία έθιμα της Πρωτομαγιάς.
Ας δούμε, όμως, από λίγο πιο κοντά τις δύο προαναφερόμενες Πρωτομαγιάτικες Ευρωπαϊκές εορτές, το κελτικό Μπελτέιν και τη Βαλπουργεία νύχτα.
Το Μπελτέιν (ιρλανδ. Bealtaine ή Beltene) είναι μια αρχαία κελτική εορτή της Πρωτομαγιάς, η οποία εορταζόταν στην Ιρλανδία, τη Σκωτία και τη Νήσο Μαν, ενώ παρόμοιες γιορτές λάμβαναν χώρα στην Ουαλία, τη Βρετάνη και την Κορνουάλη. Η λέξη «Μπελτέιν» προέρχεται από την ιρλανδική λέξη «Bealtaine» («ζωηρή φωτιά»). Υπάρχει, λοιπόν, σχέση με τον γαλατικό Θεό Μπέλενος (Belenos >  ο «λαμπερός»). Ο Μπέλενος είναι από την ίδια ρίζα με τον Μπαάλ, Βαάλ των Φοινίκων, αλλά και τον ελληνογενή Βήλο, καθώς και τον Αβέλιο, τον Απόλλωνα των Κρητών Ελλήνων.
            Το Μπελτέιν είναι, λοιπόν, μια καθαρά ηλιακή εορτή, είναι το καλωσόρισμα του Θεού Ήλιου εν όψει του ελαύνοντος θέρους, που θα φέρει τη γονιμότητα, το κάρπισμα της γης, αλλά και των ανθρώπων. Γι’ αυτό, ένα έθιμο που επέζησε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα στην Ιρλανδία ήταν το κρέμασμα ενός κλαδιού φλαμουριάς ή κραταίγου (οξυάκανθας) στις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών, δηλαδή ήταν κάτι σαν το δικό μας μαγιόξυλο.
Όσοι Ευρωπαίοι επιστρέφουν στα δικά τους πάτρια χρησιμοποιούν την ονομασία Μπελτέιν για ένα από τα «Σάββατα», τις οκτώ ηλιακές γιορτές, στον τευτονικό αρχαιόθρησκο τροχό του χρόνου. Το Μπελτέιν γιορτάζεται την Πρωτομαγιά στο Βόρειο Ημισφαίριο και την 1η Νοεμβρίου στο Νότιο. Ακριβώς την παραμονή της 1ης Νοεμβρίου (που οι Δυτικοί έχουν την εορτή των Αγίων Πάντων), στις ΗΠΑ γιορτάζουν το Χάλογουιν, με τις κολοκύθες, τα στοιχειά, τους σκελετούς, τους βρικόλακες και τις μάγισσες, μια καθαρά μεσαιωνική εορταστική επιβίωση με ευρωπαϊκές ρίζες, που υποδηλώνει το μαγικό χαρακτήρα και της 1ης Νοεμβρίου, του μεσοδιαστήματος, δηλαδή, μεταξύ Φθινοπωρινής Ισημερίας και Χειμερινού Ηλιοστασίου.
Αν, όμως, το Μπελτέιν είναι η συμβολή του Αγγλοσαξονικού τόξου στη σημερινή «πεφωτισμένη» μετεξέλιξη της Πρωτομαγιάς και σε «εργατική» Πρωτομαγιά, ο έτερος πρόδρομός της είναι η Γερμανική Βαλπουργεία νύχτα.
Ας δούμε ορισμένα τινά πρωτίστως περί της Εργατικής Πρωτομαγιάς…
Η «1η Μάη» καθιερώθηκε από το International Socialist Congress, το 1886, ως η ημέρα εορτασμού της παγκόσμιας εργατικής τάξης. Σημειωτέον ότι όλες αυτές οι νεοταξικού τύπου εορτές ξεκινούν δειλά δειλά από το 19ο αιώνα και κατ’ ουσίαν είναι τα απόνερα των «σύγχρονων» βάσεων που ετέθησαν από την ίδρυση του Τάγματος των Ιλλουμινάτων. Οι αριστεροί, βέβαια, επιμένουν πως πρόκειται για την επέτειο της εξέγερσης των εργατών του Σικάγου, καθώς το Μάη του 1886, τα εργατικά συνδικάτα στο Σικάγο ξεσηκώθηκαν διεκδικώντας το οκτάωρο, καθώς και καλύτερες συνθήκες εργασίας. Άλλο αν σήμερα όλα αυτά τα κεκτημένα έχουν χαθεί, ευλογίαις αυτών των ιδίων «Σοσιαλιστών», αυτό δεν έχει καμιά σημασία!… Η «επέτειος»… παραμένει, αφού η μέρα έχει θεσπιστεί ως επίσημη αργία, από ένα παγκόσμιο σύστημα που αποποιείται μεν, αλλά προωθεί τεχνηέντως τον όρο «Ιλλουμινάτοι», τον διοχετεύει, τον δαιμονοποιεί ή τον εξυψώνει κατά βούλησιν, αλλά και καταργεί όλα όσα σήμαινε για τον εργαζόμενο η κορυφαία εορτή / επινόηση αυτού ακριβώς του παγκόσμιου κοινωνιστικού (σοσιαλιστικού) συστήματος, η Πρωτομαγιά… Περίεργες αντιφάσεις… Ζούμε πολλές άλλωστε…
Αλλά ας επανέλθουμε στα εσωτεριστικά της ημέρας και ας δούμε και τη Βαλπούργεια πλευρά της.
Στα γερμανικά, λοιπόν, Walpurgis night είναι η βαλπούργεια νύχτα.
Η «χριστιανή» Βαλπούργη (Walpurga) γεννήθηκε τον 8ο αιώνα στο Ντέβον της Αγγλίας (στενή σχέση Αγγλοσαξόνων και Γερμανών, αφού και οι Σάξονες είναι Γερμανοφυλή) από οικογένεια τοπικού ηγεμόνα. Ο άγιος Βονιφάτιος (ο Άγγλος που προσηλύτισε στο χριστιανισμό τους Φράγκους και είναι ο προστάτης άγιος της Γερμανίας) ήταν θείος της Βαλπούργης (αδελφός της μητέρας της). Η Βαλπούργη και οι δύο αδελφοί της πήγαν στη Γερμανία να βοηθήσουν τον Βονιφάτιο στον εκχριστιανισμό των γερμανικών φύλων. Για το έργο της και την αρετή της ανακηρύχτηκε αγία και η μνήμη της εορτάζεται από τους Ρωμαιοκαθολικούς την 1η Μαΐου. Η γιορτή της Βαλπούργης μπλέχτηκε με τα τοπικά εορταστικά έθιμα της παραμονής της πρωτομαγιάς και έτσι η γερμανική Walpurgisnacht (αγγλικά Walpurgis Night), η βαλπούργεια ή βαλπουργία νύχτα, παρά την άμεμπτη «χριστιανική» καταγωγή της, αναφέρεται, τελικά, στις… τελετές των μαγισσών, που μαζεύονται στο βουνό την παραμονή της Πρωτομαγιάς για να γιορτάσουν, μαζί με τους δαίμονες, την άνοιξη, που στον Ευρωπαϊκό βορρά έρχεται με κάποια καθυστέρηση. Ίσως να μην έρχεται και ποτέ μες στις καρδιές των Βορειοευρωπαίων, αλλά αυτό είναι θέμα ενός άλλου άρθρου…
Μιλάγαμε για τη Γερμανία, λοιπόν…
Εμπνεόμενος πιθανόν από τη Βαλπουργία Νύχτα, ο Γερμανός φιλόσοφος Άνταμ Βαισχάουπτ (1748-1830), την Πρωτομαγιά του 1776, ίδρυσε στο Ingolstadt της Άνω Βαυαρίας τη μυστική εταιρία των Illuminati.
Η ημερομηνία αυτή ταίριαζε γάντι στους σκοπούς των Ιλλουμινατιστών, αφού η λατρεία του πυρός είναι η βάση για τους εορτασμούς της ημέρας. Παράλληλα, συνυπήρχε και η εξύμνηση των ανθέων. Ένα από τα βασικά συνθήματα των Ιλλουμινατιστών ήταν και το “Ewige Blumenkraft”: ¨Η αιώνια δύναμη των λουλουδιών", που πολύ αργότερα θα έδινε στα «παιδιά των Λουλουδιών» το δικό τους εφήμερο (και κατευθυνόμενο, όπως φάνηκε) σκοπό ύπαρξης, μέσω του υποβαλλόμενου αντισυστημικά από το… σύστημα Flower Power. Μια δύναμη που, βεβαίως, δεν κερδίζει πολέμους, ούτε μάχες, ούτε κοινωνικούς αγώνες… Μια δύναμη… άσφαιρη και ακίνδυνη τελικά για το ίδιο το σύστημα.
Οι «Πρωτομαγιάτικοι» Ιλλουμινάτοι έδωσαν, όμως, τροφή και σε μία άλλη, παλαιότερη των χίπις, ιστορική περίοδο, διαμετρικά αντίθετη από την παραπάνω περιγραφόμενη και… λουλουδάτη κίνηση. Μιλάμε για το Ναζισμό και τον Αδόλφο Χίτλερ. Έτσι, το σύνθημα των Ιλλουμινάτων: «Σήμερα ο κόσμος, αύριο το ηλικακό σύστημα» (;;;!!!! Τα έχω ακούσει και από κάποιους Αμερικάνους αξιωματούχους εσχάτως αυτά), μετασκευάστηκε από τον Χίτλερ ως: «Σήμερα η Γερμανία, αύριο ο κόσμος».
Έτσι, με όλους αυτούς τους –ισμούς που τη χτύπησαν, η χαρούμενη αρχαία εαρινή εορτή θόλωσε και γέμισε θλίψη… Μόνη μας λύση; Η προσπάθεια προσέγγισης του αρχαίου πνεύματος της εποχής και η επιδίωξη της ευζωίας, με όποιο τίμημα, πάλι και πάλι.
Περνώντας στους αρχαίους μας πρόγονους, λοιπόν, ας θυμηθούμε τη δική τους Πρωτομαγιά, που ήταν μια εαρινή μέρα αναγέννησης της φύσης, της ζωής και του έρωτα, αλλά και μια ημέρα ενθύμησης των νεκρών. Επίσης, θεωρούνταν ημέρα της μαχητικότητας, της μυστηριακής νίκης του πνεύματος επί της ύλης και των υλικών ποταπών επιδιώξεων. Εορταζόταν δε με πολύλαμπρες εορτές, όπως η μαζική έξοδος των ανθρώπων στην ύπαιθρο, με χορούς και με τραγούδια, με σκοπό το μάζεμα λουλουδιών για να πλεχθούν στεφάνια. Κατά την ημέρα εκείνη, έβγαινε η άνασσα (βασίλισσα) του Μαΐου και στα δρώμενα της ημέρας υπήρχε και μια λατρευτική πομπή προς τιμήν του Ηλίου και των Ωρών (= Εποχών). Στην πομπή περιέφεραν από χέρι σε χέρι ένα πράσινο κλαδί που μόλις είχε πετάξει φύλλα. Το τύλιγαν με ταινίες και πάνω του κρεμούσαν σύκα ξερά, διάφορα ψωμάκια και μικρά φλασκιά γεμάτα κρασί, λάδι και μέλι.

Να πούμε εδώ ότι σε αρχαιότατους χρόνους (όπως κατά τη Μινωική εποχή) μετρούσαν τρεις μόνο εποχές / Ώρες: τη Δίκη, την Ειρήνη και την Ευρυνόμη. Η Ειρήνη είναι η δική μας άνοιξη. Γιατί η άνοιξη για τους Έλληνες… ναι, αυτή ήταν η Ειρήνη. Αυτή ήταν, επιπλέον, και η Αφροδίτη, όπως μας αποκαλύπτει ο Αριστοφάνης στην κωμωδία του «Ειρήνη». Και βεβαίως, την εόρταζαν και την τιμούσαν με άνθινα στεφάνια!

«… αχεί τ’ομφαί μελέων συν αυλοίς, αχεί τε Σεμέλαν ελικάμπυκα χοροί»: «γλυκά ηχεί η φωνή η μελωδική με τους αυλούς μαζί, ηχούν και οι χοροί προς τιμήν της περίτεχνα στεφανωμένης Σεμέλης», όπως διαβάζουμε στον θεϊκό Πίνδαρο.
Χαρείτε, φίλοι, την Πρωτομαγιά, λοιπόν, πλέξτε στεφάνια, τιμήστε τη Μητέρα Φύση, δηλαδή τη μητέρα του Διονύσου, τη Σεμέλη, που τριαντάφυλλα τής πρέπουν και μενεξέδες! Καλό μήνα!
Ντορέτα Πέππα