Είναι γεγονός ότι απέφυγα να
δημοσιεύσω το συγκεκριμένο άρθρο κατά τις προηγούμενες γιορτινές ημέρες, επειδή
δεν ήθελα να χαλάσω τη διάθεση κανενός και η αλήθεια είναι ότι παιδεύτηκα πολύ
για να αποφασίσω, τελικά, να το αναρτήσω. Έπρεπε, όμως… γιατί τα πράγματα
πρέπει, κάποια στιγμή, να μπαίνουν στη θέση τους.
Έχω επανειλημμένα εκφράσει την
άποψη ότι η ονομασία «Τριέσπερον» και ο εορτασμός του Χειμερινού Ηλιοστασίου
δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους, παρά το γεγονός ότι αυτό έχει σήμερα
επικρατήσει ως αντίληψη σε αρκετούς θρησκευτές, αλλά και σε ομάδες της Πατρώας
Θρησκείας. Πολλοί με ρωτούν γιατί επιμένω σ’ αυτή μου την άποψη, και παρά το
γεγονός ότι δεν ήθελα να αντιπαρατεθώ σε κανέναν τώρα –ειδικά τώρα που έχουμε
τόσους εχθρούς!- αποφάσισα, παρ’ όλ’ αυτά, να απαντήσω, παραθέτοντας τη
μαρτυρία των ίδιων των Αρχαίων, που καταρρίπτουν τις αδόκιμες αυτές εκφράσεις
των σύγχρονων εκδοχών του Αρχαίου Ελληνικού Εορτολογίου. Κι αυτό γίνεται εκ
μέρους μου, το επαναλαμβάνω, όχι με κάποια εριστική διάθεση, αλλά επειδή, μπορεί
να αισθάνομαι φιλότητα προς όλους τους καλοπροαίρετους συνθρησκευτές, αλλά όπως
είπε κάποτε και ο Αριστοτέλης: «… φιλτάτη δ’ ἡ Ἀλήθεια».
Άλλωστε, το να «αναμιγνύεις» αυθαιρέτως
Θείες Προσωπικότητες κατά τις τελετές είναι επικίνδυνο, συγκρητιστικό και αποτελεί
μια μονοθεϊστικής αντίληψης τακτική κατ’ ουσίαν. Επιπλέον, δεν τιμά επί του
προκειμένου ούτε τους προγόνους, πόσο μάλλον τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο του
Χειμερινού Ηλιοστασίου ή τον άλκιμο Τριέσπερο Ηρακλή, τον κράντορα, τον άρχοντα
του Ζωδιακού. Επανέρχομαι, λοιπόν, εδώ στο ζήτημα του εορτασμού του Τριεσπέρου
Ηρακλέους από πολλούς κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο και μεταφράζω από το αρχαίο
κείμενο του Ιωάννου Λαυρεντίου Λυδού*1 (Περί Μηνών) την πολύτιμη πληροφορία που μας αφορά:
«Τρεις ημέρες πριν από τις Νώνες του Απριλίου (Νώνες: η εννάτη εκάστου μηνός στο Λατινικό / Ρωμαϊκό
Ημερολόγιο. Άρα, η τρίτη μέρα πριν από τις Νώνες είναι η 6η
Απριλίου), τιμούσαν τον επινίκιο Ηρακλή, δηλαδή τον δωρητή της υγείας. Και υπήρχε
νόμος για τους Ρωμαίους να απέχουν από τα ραπανάκια κατά το μήνα αυτόν. Από τον
Νικόμαχο, ο χρόνος ονομάζεται Ηρακλής, αλλά και ήλιος και λέει (ο
Νικόμαχος) ότι:‘Ο Ηρακλής, λοιπόν,
(είναι αυτός) που διασχίζει τον αέρα μέσω
της περιφοράς των ωρών, είναι, δηλαδή, ο ήλιος’. Γι’ αυτό πρέπει και κατά τα
Μυστήριά του (του Ηρακλή), να
στολίζονται οι άρρενες με γυναικεία ενδύματα, έτσι ώστε να εκθηλύνεται το
γέννημα της σποράς, που η αρχή του ξεκινά μέσα στην αγριότητα και τη μη γόνιμη
περίοδο του χειμώνα. Και αυτά τα τελούσαν κατά το έαρ. Και τρία είναι τα δικά
του μήλα, τα λάφυρα των χειρών του, το σύμβολο του εκ νέου επιμερισμού του
χρόνου (κάθε χρόνο), που γίνεται μέσω
αυτού (του Ηρακλή). Μήλο, λοιπόν,
εξαιτίας της συμπαθείας (συνάφειας του συγκεκριμένου καρπού) προς τον καιρό, αρχή δε του χρόνου η εαρινή
τροπή (ισημερία). Και κατ’ άλλη
εκδοχή, τρία, διότι είναι τριμερής ο χρόνος (έχει τρία μέρη). Και λέγεται ότι ανέβασε (ο Ηρακλής) το σκύλο τον τρικέφαλο από τον Άδη, επειδή
ο χρόνος είναι και φρουρός και εξολοθρευτής, όπως ο σκύλος. Και έχει τρία
κεφάλια, (που είναι) ο παρελθών, ο
παρών και ο μέλλων καιρός. Και κατ’ άλλη εκδοχή, σύμφωνα με ένα φιλοσοφικό
δόγμα σχετικό με τη λήψη των τριών μήλων από τον Ηρακλή, επειδή ο ήρωας,
επινοώντας με επιτυχία τις τρεις περιόδους του πρακτικού βίου, φαίνεται να
είναι τέλειος. Έτσι, και τριέσπερος λέγεται από
τον Λυκόφρονα. Γιατί μιλάει (ο Λυκόφρων) για ‘τον τριέσπερο λέοντα, τον Τρίτωνα, τον
οποίο κάποτε άρπαξε γερά με τα σαγόνια του το σκυλόψαρο’. Και σύμφωνα με τη
Μυθολογία, τρεις νύχτες κράτησε η σπορά (η σύλληψη) του Ηρακλή.»
Μπορεί να μας σοκάρει το ότι
ντύνονταν με γυναικεία ρούχα οι «άρρενες» κατά τον εορτασμό του «Τριεσπέρου
Ηρακλέους», αλλά αυτό δεν αφορούσε στη σεξουαλική τους τάση ή προτίμηση –είναι σαφές
στο κείμενο- αλλά είχε ως αιτία την ενίσχυση και ενδυνάμωση του θηλυκού μέρους της
φύσης, ώστε να «αποδώσει» η σπορά την πολυπόθητη σοδειά, να «γεννήσει» η γη,
δηλαδή. Το κάνουν ακόμα και σήμερα αυτό οι άντρες στα Καρναβάλια και ντύνονται
γυναίκες, άσχετα αν δεν είναι συνειδητό το γιατί. Άλλωστε, ο ίδιος ο Ηρακλής,
σύμφωνα με το μύθο, φορούσε γυναικεία ρούχα και έκανε γυναικείες δουλειές όταν
ήταν στην υπηρεσία της βασίλισσας της Λυδίας Ομφάλης, χωρίς αυτό να του στερεί
τίποτε από τον ανδρισμό του, αφού ο μύθος είναι σαφής περί της σεξουαλικής
μεταξύ τους σχέσης. Η «αμφίεση» ήταν καθαρά συμβολική και συνδεόταν με το «ένδυμα»
(χιτώνιο) της ψυχής, που είναι άφυλη και που περνάει απ’ όλα τα Ζώδια κατά τη
διάρκεια των πολλών βίων της και μετενσαρκώσεων, πότε ως άνδρας και πότε ως
γυναίκα. Γι’ αυτό και η Ομφάλη, άλλωστε, φορούσε συχνά τη λεοντή του Ηρακλή.
Περνώντας τώρα σε ένα άλλο
θέμα, αινιγματική είναι η αναφορά για τη συνάφεια (συμπάθεια) του μήλου με τον «καιρό».
Η Θεά Αφροδίτη, που το μήλο είναι ο ιερός της καρπός, συνοδεύεται πάντα από τις
τρεις Ώρες (εποχές), την Ευνομία, τη Δίκη και την Ειρήνη, αφού η Αφροδίτη ως η
Θεά του Έρωτα και των γεννήσεων «σέρνει» το χορό του χρόνου. Αυτό ακριβώς το της
Αφροδίτης «μήλο», τον κύκλο των Ωρών / εποχών υπαινίσσεται εδώ ο Λυδός.
Ακόμα πιο αινιγματική είναι, όμως,
η αναφορά για τον τριέσπερο λέοντα, τον Τρίτωνα (τρία πάλι), που δαγκώθηκε ή
δαμάστηκε από το «σκυλόψαρο». Όμως, η ιστορία αυτή είναι επίσης γνωστή από τη
Μυθολογία, αφού ο Ηρακλής ήταν εκείνος που για να λάβει τα χρυσά μήλα των
Εσπερίδων, ήταν αναγκασμένος πρώτα να καταβάλει και να νικήσει τον Τρίτωνα, τον
οποίο και δάγκωσε στο σβέρκο. Γιατί, όμως, εδώ ο ήρωας ταυτίζεται με «σκυλόψαρο»;
Μάλλον επειδή ο Ηρακλής τον άρπαξε τον Τρίτωνα, όπως αρπάζει το σκυλόψαρο τα
θύματά του από το λαιμό. Εκτός και αν υποκρύπτεται κάποια άλλη μυθολογική
πτυχή, που δεν έχει διασωθεί σε άλλο κείμενο και που ίσως έλκει –πολύ πιθανόν-
την καταγωγή της από κάποιο αστρονομικό φαινόμενο (Λέων) ή και ιστορικό γεγονός
(π.χ. χρησιμοποιούμενα σε αρχαιότατες εποχές εμβλήματα / φετίχ). Σε κάθε
περίπτωση, σύμφωνα με αυτή την τελευταία εκδοχή, ο Ηρακλής, νικώντας τον «τριέσπερο
λέοντα – Τρίτωνα», έλαβε την προσωνυμία αυτή: τριέσπερος. Το στοιχείο αυτό, όπως
γράφει ο Λυδός, διασώζει ο Λυκόφρων ο Χαλκιδεύς, σπουδαίος τραγωδός, ποιητής
και λόγιος, που γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια περί το 330 π.α.χ.χ.
Η επικρατέστερη, βέβαια, άποψη
για την καταγωγή του «τριεσπέρου Ηρακλέους» είναι ο μύθος περί της γέννησής
του. Η Αλκμήνη, η μητέρα του ήρωα, βρισκόταν στη Θήβα, παντρεμένη με τον
Αμφιτρύωνα, ο οποίος, όταν η γυναίκα του συνέλαβε τον Ηρακλή, έλειπε σε πόλεμο.
Κατά την απουσία του
Αμφιτρύωνα,
λοιπόν, ο Δίας, που είχε ερωτευτεί την Αλκμήνη, πήρε τη μορφή του Αμφιτρύωνα, την ξεγέλασε και συνευρέθηκε μαζί της. Για να συλλάβει η Αλκμήνη τον Ηρακλή, ο Δίας παρακάλεσε τον Ήλιο να μη βγει για τρεις ημέρες. Έτσι, η νύχτα εκείνη κράτησε τρεις νύχτες τελικά, γι` αυτό
και ο Ηρακλής, που η σύλληψή του έγινε σ’ εκείνη την τριπλή νύχτα, ονομάστηκε «Τριέσπερος» ή και «Τρισέληνος», αφού βγήκε τρεις συνεχείς φορές το φεγγάρι, χωρίς να έρθει η μέρα.
Μιλάμε, φυσικά, για ένα
τρομερό αστρονομικό φαινόμενο (ένα σταμάτημα της γης, αλλά και της σελήνης γύρω
από τον ήλιο;;;), το οποίο θα πρέπει να έγινε κοντά ή γύρω σε κάποια Εαρινή
Ισημερία, σε πανάρχαιους χρόνους. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να αλλάζει η
ημερομηνία της εορτής, όπως και κάθε σημαντικής εορτής. Γιατί είναι ορόσημο και
«συγκρατεί» τα «δεδομένα» του κόσμου μας. Οι Αρχαίοι ήξεραν τι έλεγαν όταν
επέμεναν ότι δεν έπρεπε «να κινηθούν τα ακίνητα». Μήπως πρέπει να αρχίσουμε
πάλι να σεβόμαστε κάπως τις παραδόσεις τους, οι οποίες υπήρξαν αποτέλεσμα
χιλιετηρίδων γνώσης και παρατήρησης;
Γιατί
μπορεί ο Πλάτων στους «Νόμους» του να αναφέρει ότι έχει το ελεύθερο η κάθε
εποχή να δημιουργεί τις δικές της ιδιαίτερες τελετές, αλλά αυτό δεν αφορά τα
ορόσημα, δηλαδή τα «ακίνητα», επειδή υπάρχουν πράγματα που έχουν κοσμική /
φυσική σημασία και δεν πρέπει να αλλάζουν. Όπως, π.χ., η
αρχή του Ζωδιακού ενιαύσιου (ετήσιου) κύκλου, που εισάγεται με το Ζώδιο του
Κριού (21 Μαρτίου – 20 Απριλίου), το οποίο, βεβαίως, συμπίπτει εν πολλοίς με
τον Απρίλιο. Γι’ αυτό η γέννηση του Τριεσπέρου Ηρακλέους πρέπει να τιμάται σ’
αυτό το μήνα, αφού ο Ηρακλής είναι ο άρχων του Ζωδιακού, είναι ο «δώδεκα άθλα
(ζώδια) διέρπων», σύμφωνα και με τον Ορφικό Ύμνο. Γιατί αυτοί, οι αστερισμοί
του Ζωδιακού, είναι που υποκρύπτονται στους Άθλους (άθλα) του Ηρακλέους, ο
οποίος με την ηρωική ατραπό του (πορεία) εξασφαλίζει τη σταθερότητα του χρόνου.
Οι Αρχαίοι τιμούσαν το Γενέθλιον Ηρακλέους στις 6 Απριλίου, λίγες ημέρες μετά
την έναρξη του πρώτου ζωδίου, του Κριού, και συγκεκριμένα στη μέση του ακριβώς,
εφόσον πλέον, με την πάροδο του αρχικού δεκαπενθημέρου, ο ετήσιος κύκλος είχε
για άλλη μια φορά «σταθεροποιηθεί». Θεωρώ πως πρέπει να κάνουμε το ίδιο.
*1 Το αρχαίο έργο
«Περί Μηνών» είναι του Ιωάννου Λυδού, ο οποίος έζησε τον 5ο - 6ο αιώνα μ.α.χ.χ. και παρά το φόβο του...
επίσημου χριστιανικού Ρωμαϊκού Κράτους της Ύστερης Αρχαιότητας, το οποίο
αντιμετώπιζε ως «αίρεση» την κάθε επιστήμη –και ειδικά την Αστρονομία- κατάφερε
να διασώσει σημαντικές αρχαίες γνώσεις σχετικές τόσο με την Αστρονομία των Ελλήνων
και των άλλων λαών της Αρχαιότητας, όσο και με τα μυστικά που χρησιμοποιούσαν
οι ιερείς για την πρόγνωση των μελλόντων, αλλά και πλήθος
στοιχεία που αφορούσαν στην ουσία και στις τελετές της Αρχαίας Ελληνικής
Θρησκείας.